Милан Латас: Немојте да бидете фокусирани само на дијагнозата, таа е само еден проблем кај вашите пациенти. Коморбидитетот е повеќе правило отколку исклучок.

Анте Силиќ: Здраво и добре дојдовте на уште еден Krka Talks. Јас се викам Анте Силиќ. Јас сум психијатар од Универзитетската болница во Загреб „Сестре Милосрднице“. Горд сум да го најавам и да разговарам со професорот Милан Латас, драг мој колега и пријател, кој го познавам со години, на кој му се восхитувам поради неговите пишувачки вештини, неговите уредувачки вештини, неговите издавачки вештини. Денес, ќе зборуваме првенствено за депресија, за анксиозност, за коморбидитети. Мислам дека тоа е прилично важна тема затоа што некако практикуваме преку системи за класификација да размислуваме во смисла на една дијагноза по пациент. Па што би рекле за овие коморбидитети, анксиозност и депресија?

Милан Латас: Најпрво, драг професоре, драг Анте, Ви благодарам за зборовите што ги кажавте за мене. Коморбидитетот може да биде огромен проблем во психијатриската пракса бидејќи е многу честа појава да се фокусираме само на едно нарушување или еден проблем, за кој пациентот може да ни каже што му пречи најмногу. Но, проблемот е што кај некои пациенти немате само една болест или само едно нарушување. Тие обично имаат повеќе од едно нарушување. Тоа може да биде проблем во дијагностички поглед, но и во терапевтски поглед. Ако не го прашаме пациентот за присуството на некои други проблеми или дијагностички проблеми, не можеме да му дадеме добра терапија и тој нема да оздрави, да се подобри, или да биде како што бил порано.

Анте Силиќ: Токму така. Тоа е прашањето за повеќето психијатри или веројатно за другите гранки на медицината. Но, ние не сме само психијатри. Во основа, DSM системот или ICD системот само во еден момент, колку што знам, го вклучи аксијалниот систем, што ни овозможи да внесеме кодови и вклучиме коморбидитети на пологичен начин. Сега, сè уште се одлучуваме за еден и се разбира, никој не ни забранува да пишуваме повеќе. Но, сепак, колку често би рекле дека анксиозноста коегзистира и е коморбидна со депресија и обратно? И кој би бил најдобриот терапевтски пристап на лице кое страда и од депресија и од анксиозност?

Милан Латас: Минатите студии покажаа дека коморбидитетите се повеќе правило отколку исклучок, дека повеќето пациенти со депресија или анксиозни нарушувања, исто така имаaт две или повеќе психијатриски нарушувања, но имаат и коморбидитети со соматски нарушувања или болести. Ја направивме епидемиолошката студија COSMOS. Тоа беше меѓународна епидемиолошка студија која опфати пациенти од Хрватска, Босна и Херцеговина, Македонија и Србија. Повеќе од 2.000 пациенти беа вклучени во студијата и ја истражувавме нивната дијагноза. Ги прашавме за коморбидни состојби, состојби што се присутни речиси во исто време како идентификуваното примарно нарушување. Тогаш проблемот е што повеќе од половина од пациентите со депресија имаат и некоја друга дијагноза, најмногу анксиозни нарушувања, особено генерализирано анксиозно растројство. Но, тие исто така имаат некои соматски проблеми, како циркулаторни заболувања, како ендокрини заболувања и истата ситуација беше и во примерокот на пациенти со анксиозно растројство, повеќето од нив имаат и депресија, околу половина од нив имале депресија, што може да биде проблем ако, кај анксиозно растројство, му треба долго време на пациентот да се лекува, да се подобри и депресијата дојде како резултат на анксиозно растројство. Исто така, пациентите со анксиозно растројство, најчесто со генерализирано анксиозно растројство или панично растројство, имаат некои други соматски заболувања како истовремени нарушувања со психијатриски проблеми.

Анте Силиќ: COSMOS е всушност првата студија, барем колку што јас сум свесен, што се поврзува со скандинавски регистар на студии, што всушност ни покажа отрезнувачки резултати за што значат коморбидитетите, во смисла на пократок очекуван животен век за нашите пациенти, првенствено, првите објавени резултати од скандинавските регистри беа тие што покажаа зголемена смртност кај пациенти со шизофренија. Значи, ова веројатно, барем јас мислам дека е така инспирацијата за COSMOS што сте го направиле преку мулти-регионална студија. Дали имате необјавени податоци за третманот или како терапевтскиот пристап во COSMOS излезе во резултатите?

Милан Латас: Напишавме артикл за рецензија. Тоа е всушност во процес на ревизија. Тие податоци покажуваат, како што очекувавме, дека антидепресивите беа првата линија кај пациентите кои се лекувале од депресија, а исто така и пациенти кои биле третирани за анксиозни нарушувања. Тие исто така добиваат некои анксиолитици, бензодиазепини, некои од нив добиваат антипсихотици. Но, ние зборуваме за антидепресиви. SSRI се третман од прва линија и тие се најчесто користени. Кога зборуваме за SSRIs, есциталопрам беше главен лек кој се користи кај пациенти со депресија, но и кај пациентите со анксиозно растројство. Втората линија беше сертралин. Разликата кај пациентите со депресија не беа толку огромни, 29% есциталопрам наспроти 27% сертралин. Но, кај анксиозното растројство, разликата беше многу поголема. Се користеше есциталопрам кај една третина од пациентите и други антидепресиви беа користени кај многу помал број пациенти.

Анте Силиќ: Тоа е и зашто Ви го дадов воведот што Ви го дадов. Затоа што вашите податоци всушност корелираат со мојата пракса, со мојата секојдневна клиничка пракса. Затоа што често се пронаоѓаме себеси при читање труд што го сугерира ова и тоа и тогаш не се поврзуваш со тоа во клиничката пракса, на кое било ниво. Но, овој всушност го прави.

Милан Латас: Да, тоа беше епидемиолошка студија во четири земји и 2.000 пациенти. Истражувањето го направивме на терен. И психијатри и невропсихијатри, навистина функционираше со тие пациенти и тоа беа резултатите од студијата.

Анте Силиќ: Можеби,од вашата клиничка пракса, за пациент кој има коморбидитет на депресија и анксиозно растројство, која би била најпрепишана доза на есциталопрам? Дали би било 10, или 5, или 20 мг?

Милан Латас: Тоа зависи од пациентот и неговата клиничка слика. Ако е подепресивен или повеќе вознемирен, Дозата треба да биде 15 или 20 mg, недалеку од 20 mg. За сертралин, тоа е 100, можеби 200 mg на ден. Некои пациенти мора да примаат бензодиазепини, се разбира во првите денови или недели третман, за да се подобри. После тоа ги прекинуваме.

Анте Силиќ: Какво беше вашето искуство, во рамките на студијата или надвор од неа во клиничката пракса, со прегабалин за анксиозни нарушувања во коморбидитет со мајорна депресија?

Милан Латас: Прегабалинот не е индициран за пациенти со тешка депресија. Би можело да ги олесни симптомите на анксиозност кај пациенти со депресија, но тоа не е прва линија за пациенти со депресија. Ние исто така можеме да му дадеме на пациент со генерализирано анксиозно растројство, прегабалинот е прва линија на третман во дози од околу 150 mg како почетни, до 300 или 450 mg дневно за тие пациенти, два пати на ден, рано наутро и навечер.

Анте Силиќ: За да профитираме повеќе од вашето минато клиничко и издавачко искуство…колку долго чекате пред да ја зголемите дозата, пред да го смените лекот или молекулата? На пример, започнувате со 10 mg на есциталопрам?

Милан Латас: Обично започнувам со 5 mg. Ако зборуваме за есциталопрам, обично започнувам со 5 mg за шест дена, после тоа го зголемувам кај секој пациент до 10 mg. Го гледам пациентот околу 10 дена по првичниот третман и само посматрам дали има несакани ефекти. Најпрво, дали има несакани ефекти од терапијата? И потоа по две, три, можеби четири недели, ја проверувам клиничката слика за подобрување. Ако покаже подобрување, не ја менувам дозата. Ако покаже мало подобрување, ја зголемувам дозата на 15 mg или често зголемувам од 10 на 20 mg. Но, ако тој не покаже никакво подобрување, се префрлам на друг лек.

Анте Силиќ: Ако треба да завршиш и направиш неколку заклучоци за денешниот говор, што би биле тие? Кои би биле главните точки?

Милан Латас: Главните точки од моја клиничка гледна точка и врз основа на резултатите на студијата COSMOS се дека коморбидитети или истовремена појава на нарушувања може да биде огромен проблем, пред се, за пациентите, а после тоа за нас, за психијатрите или невропсихијатрите. Затоа што ако не ја гледаме пошироката слика, ако само се фокусираме на едно нарушување, не можеме да добиеме соодветна дијагноза, а после тоа ние не би имале соодветен третман за тој пациент.

Анте Силиќ: И студијата на COSMOS го потврдува ова.

Милан Латас: Вистина е, резултатите се во согласност со клиничката пракса.

Анте Силиќ: Како што веќе утврдивме. Одлично. Ви благодарам многу. И сега, би сакал да ви поставам уште едно прашање, ако не ви смета. Како одржувате рамнотежа и ги надминувате сите пречки со кои се соочувате во вашиот професионален и личен живот? Оваа професија понекогаш знае да биде многу стресна.

Милан Латас: Вистина е.

Анте Силиќ: Како си помагате? Што правите? Која е вашата тајна?

Милан Латас: Имам две тајни. Тренирам многу. Тренирам за триатлон – пливам, трчам и возам велосипед. А другата поента е тоа што сакам да ги земам моите пријатели надвор од психијатрија и ги охрабрувам секој ден да прават состанок, да одат на прошетка или можеби да направат некој тренинг, или одат на пијачка, кафе или нешто слично.

Анте Силиќ: Ви благодарам многу многу добар совет, барем два од нив. Ви благодариме за ова интервју, за споделување на вашето знаење. И благодарам за следење на оваа епизода од разговорите на Крка и се надевам дека ќе се видиме за следниот. Крка, затоа што заедно со вас се грижиме за здравјето, знаењето и мотивацијата.